اقلیم استان

استان سیستان وبلوچستان دارای اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی بوده و میانگین بارش سالانه در این استان حدود ۱۱۰ میلیمتر و متوسط دمای آن را ۲۲ الی ۳۷ درجه سانتیگراد در تغییرات و بطور کلی سیستم آب و هوایی حاکم بر منطقه از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی برحسب نواحی و ارتفاعات متغیر است رطوبت نسبی استان معادل ۳۷.۵ درصد می باشد.

-به علت نزدیک بودن استان به کویر لوت ، این استان دارای آب  و هوای گرم و خشک با زمستانی  معتدل می باشد و در تابستان روزهای گرم و شبها خنک است و در زمستان روزها آفتابی و شبها یخبندان است . تغییرات درجه حرارت در شبانه روز و همچنین دامنه نوسان حرارتی سالیانه زیاد و رطوبت نسبی هوا کم و بارندگی سالیانه هم خیلی کمتر از متوسط بارندگی در سطح کشور است .

بیش از ۷۵% نزولات جوی در فصل سرد صورت می گیرد . در فصل گرم سال فعالیت مونسون هند می باشد ممکن است این منسون روی منطقه تاثیر گذار باشد . استان سیستان و بلوچستان با ۲۱ درصد بارندگی نسبت به میانگین بلند مدت در سال زراعی ۸۰-۷۸ از نظر شدت خشکسالی در سطح ایران دارای بدترین شرایط بوده است .

در یک دوره آماری ۱۵ ساله ( ۷۹-۶۵ ) دمای هوای ایستگاه سینوپتیک زاهدان با میانگین سالانه ۱۸.۳ درجه سانتیگراد ، خاش ۱۹.۷ درجه سانتیگراد ، سراوان ۲۱.۸ درجه سانتیگراد ، زابل ۲۱.۹ درجه سانتیگراد ، چابهار ۲۶ درجه سانتیگراد و ایرانشهر ۲۶.۵ درجه سانتیگراد به ترتیب از کمترین و بیشترین میزان دما برخوردار بوده اند .

همچنین میانگین رطوبت نسبی در یک دوره ۱۵ ساله آماری زاهدان ، خاش ، سراوان ، ایرانشهر با میانگین رطوبت نسبی ۳۱ درصد ، زابل ۴۱ درصد و چابهار ۷۶ درصد از کمترین و بیشترین درصد میانگین رطوبت نسبی برخودارند.

همچنین در یک دوره ۱۵ ساله میانگین بارندگی سالیانه به ترتیب زابل ۶۲.۶ میلیمتر ، زاهدان ۷۷.۱ میلیمتر ، سراوان ۱۱۴.۴ میلیمتر و ایرانشهر ۱۱۴.۵ میلیمتر و چابهار ۱۲۲.۳ میلیمتر و خاش ۱۶۱.۶ میلیمتر کمترین و بیشترین میانگین بارندگی سالانه را برخوردار بوده اند .

نوع اقلیم استان براساس الگوی آمبرژه:

– اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی

– منطقه گرم و خشک

وضعیت دما:

– حداکثر مطلق ۳۲ درجه سانتیگراد

– حداقل مطلق ۷.۵ درجه سانتیگراد

– میانگین سالانه دما ۱۹.۶ درجه سانتیگراد

– میانگین سالانه حداقل دمای استان ۲۲ درجه سانتیگراد

– میانگین سالانه حداکثر دمای استان ۳۷ درجه سانتیگراد

وضعیت بارش ها:

مقدار۱۰۰ درصد از بارش ها ی استان به صورت باران می باشد.

– متوسط حجم کل میزان نزولات آسمانی سالانه ۲۰۰۰ میلیون مترمکعب

– متوسط تبخیر سالانه ۳۸۰۰ میلیمتر

ـ میانگین بارندگی سالیانه ۱۱۰ میلیمتر

ـ حداکثر بارندگی ۱۶۱.۶ میلیمتر

ـ حداقل بارندگی ۶۲.۶ میلیمتر

شاخص های رطوبتی:

– میانگین رطوبت نسبی استان ۳۷.۵ درصد است.

– میانگین حداقل درصدرطوبت نسبی ۷ درصد است.

– میانگین حداکثر درصدرطوبت نسبی ۶۷.۷ درصد است.

باد:

– باد غالب : شمال و شمال غرب

– سرعت حداکثر ۹۰ کیلومتر بر ساعت

– مزایا و محدودیت های حاصل ازوزش باد: محدودیتها : وزش طوفانهای شدید همراه گرد و خاک

مزیت : استفاده از انرژی باد در تولید برق

میزان روزهای آفتابی:

با توجه به قرار داشتن استان در منطقه گرم و خشک، استان بیش از ۳۰۰ روز آفتابی برخوردار است.

مآخذ: سازمان هواشناسی استان

– عوارض طبیعی :

–  ارتفاعات :

کوههای این استان جزو رشته کوههای مرکزی ایران است و شامل ناهمواری های مشرق چاله است و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان میباشد. این کوهها به هم متصل نبوده بلکه حوضه های پست داخلی در فواصل آنها رشته های مشخصی را بوجود آورده است . پهنای کوهستانی از شمال به جنوب افزایش میابد و بطورکلی این ناهمواریها شامل دو قسمت میباشد . ارتفاع از سطح دریا در نواحی مختلف استان بسیار متفاوت می باشد. مرتفع ترین نقطه ۴۰۴۲ متر ( قله تفتان ) و کم ارتفاع ترین آن سواحل دریای عمان می باشد.

– کوههای بلوچستان :

کوههای بلوچستان بین چاله لوت و جازموریان و بیابان ماشکید و سواحل دریای عمان گسترده شده اند . ارتفاعات مهم این ناحیه عبارتند از : کوه تفتان، کوه بزمان، کوه بیرک، ملک سیاه کوه و کوههای بم پشت .

کوه تفتان با ارتفاع ۴۰۴۲ متر ، کوه بزمان با ارتفاع ۳۴۹۷ متر ، ملک سیاه کوه با ارتفاع ۱۶۴۲ متر به ترتیب بزرگترین و کوچترین کوههای استان می باشند .

-کوههای سیستان :

این کوهها با جهت شمالی جنوبی ، شامل چین خوردگی های فشرده ای هستند که از غرب به بیابان لوت و از شرق به دشت سیستان منتهی می گردد .

کوه خواجه : توده بازالتی کوه خواجه در حاشیه دریاچه هامون و در غرب زابل بین فرا رود و کوه زرد تنها کوه دشت سیستان با ارتفاع ۹۰۰ متر از سطح دریاست .

–  منابع تامین آب و حوزه آبریز و شبکه رودخانه ها :

آب مورد نیاز استان از طریق ۸۸۲۹ حلقه چاه ، ۱۵۳۵ رشته قنات و ۷۹۱ دهنه چشمه به میزان آبدهی ۱۴۶۹ میلیون متر مکعب و رودخانه های هیرمند ، سرباز ، لادیز ، بمپور با میزان آبدهی متوسط ۳۶۷۳ میلیون متر مکعب تامین می شود.

استان سیستان وبلوچستان دارای ۶ حوزه آبخیز با وسعتی حدود ۱۷۱۲۹۸۷۶ هکتار به شرح ذیل می باشد:

• حوزه آبخیز هامون کاسه سیستان
• حوزه آبخیز کویر لوت
• حوزه آبخیز ماشکید سراوان
• حوزه آبخیز هامون جازموریان
• حوزه آبخیز دریای عمان
• حوزه های آبخیز بسته ( گراغه و هامون چاه غیب )

–  رودخانه ها :

-رودخانه هیرمند: منبع اصلی تامین آب دشت سیستان و شاهرگ حیاتی منطقه سیستان است که از کوههای هندوکش و ارتفاعات بابایغما در ۴۰ کیلومتری غرب کابل در افغانستان سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافت ۱۰۵۰ کیلومتر وارد خاک ایران می شود .

-رودخانه بمپور: یکی از رودخانه های دائمی و پرآب بلوچستان از ارتفاعات کارواندر در ۱۲۰ کیلومتری شمال شرقی ایرانشهر سرچشمه می گیرد .

-رودخانه سرباز: از شاخه های اصلی رودخانه باهوکلات است . طول رودخانه سرباز تا باهوکلات ۱۷۰ کیلومتر است و از بهم پیوستن رودخانه های فرعی تشکیل می گردد که بزرگترین آن رودخانه نسکند است .

-رودخانه باهوکلات: از بهم پیوستن رودخانه های کاجو و سرباز بوجود می آید و پس از گذشتن از دشتهای باهوکلات و دشتیاری به خلیج گواتر و دریای عمان می ریزد .

-رودخانه کهیر: یک رودخانه سیلابی است که از ارتفاعات تنگه سرحد سرچشمه گرفته و نهایتاً به دریای عمان  می ریزد.

-رودخانه ماشکید: از کوههای جنوب شرقی بلوچستان سرچشمه می گیرد پس از عبور از شمال بم پشت به پاکستان وارد می شود .

-رودخانه رابچ ( فنوج ): از ارتفاعات فنوج و بنت سرچشمه می گیرد و پس از آبیاری اراضی کشاورزی وارد چابهار و سپس دریای عمان می گردد .

-رودخانه تهلاب: از ارتفاعات اطراف کوه تفتان سرچشمه می گیرد . پس از مشروب ساختن اراضی لادیز و میرجاوه از ایران خارج و وارد پاکستان می شود .

مآخذ : امور آب استان

– دریاچه ها :

دریاچه هامون (سیستان ): این دریاچه در دشت سیستان با مساحت ۴۰۰۰ کیلو متر مربع و عمق متوسط ۵ متر (در فصول پرآبی ) بزرگترین دریاچه آب شرین کشوراست که در شمال غربی دشت سیستان قرار گرفته است .

اهمیت این دریاچه بخاطر آب شیرین آن و امکان پرورش و صید ماهی در سالهای پرآبی و تامین علوفه دامها از طریق حاشیه و نیزارهای آن می باشد.

دریاچه جازموریان : دریاچه فصلی است و در غرب بلوچستان واقع شده است و بیشتر آن در استان کرمان قرار دارد و مابین کوههای مکران و کوههای شاهسواران قرار گرفته است . این دریاچه دارای آب شیرین بوده و دارای نیزارها و علفزارهای فراوانی است .

مآخذ : شرکت سهامی آب منطقه ای استان سیستان و بلوچستان

– خلاصه منابع آب:

– میزان کل نزولات سالانه استان      ۲۰۰۰  میلیون متر مکعب

– جریانات ورودی آب به استان         ۸۰۰      میلیون مترمکعب

– جریانات خروجی آب از استان       ۳۳۷۳     میلیون مترمکعب

– برآوردمیزان آب زیرزمینی استان  ۱۴۸۰      میلیون مترمکعب

مآخذ : امور آب استان          

منابع آب زیر زمینی :

بهره برداری از آب های زیرزمینی در استان سابقه دیرینه داشته ، و در منطقه بلوچستان به طور اخص ، تنها منبع حیات اجتماعی- اقتصادی اهالی منطقه به شمار می رفته است . پیشینه استفاده از منابع آبی مورد نظر ابتدا از طریق چشمه ها و در مرحله بعدی با حفر و ایجاد قنوات برای مصارف شرب و کشاورزی صورت می گرفته است. پیشرفت و دستیابی فن آوری نوین و توسعه دستگاههای حفاری ، بهره برداری از آب های زیرزمینی در منطقه مورد نظر را متحول و تدریجا بهره گیری از سازه های سنتی منابع آب زیر زمینی با حفر چاه ، سهولت برداشت و قابلیت کنترل از آب خوان ها تغییر نموده است .

لازم به توضیح است که شهرستان ایرانشهر در مجموع با تخلیه سالانه ۴۷۲.۱۸۳ میلیون مترمکعب حاصل از تعداد ۲۵۰۹ منبع آب زیرزمینی ( شامل: ۱۸۴۳ حلقه چاه نیمه عمیق ، ۳۱۳ حلقه چاه عمیق ،  ۵۰ دهنه چشمه و تعداد ۳۱۲ رشته قنات ) در رتبه اول برداشت آب زیرزمینی استان در سال   ۱۳۸۴ قرار داشته است .

شهرستان زاهدان با تخلیه سالانه ۳۲۳.۶۰۲ میلیون مترمکعب ، از تعداد ۱۹۷۳ منبع آبی ( ۱۲۰۱ حلقه چاه نیمه عمیق ، ۳۶۰ حلقه چاه عمیق ،۶۴ دهنه چشمه و تعداد ۳۴۸ رشته قنات ) در رتبه دوم و شهرستان خاش با میزان ۲۷۸.۸۶ میلیون

مترمکعب ، حاصل از تعداد ۱۶۵۵ منبع آب زیر زمینی ( شامل : تعداد ۷۷۷ حلقه چاه نیمه عمیق ، ۲۲۱ حلقه چاه عمیق ، ۳۴۴ دهنه چشمه و نهایتا تعداد ۳۱۳ رشته قنات ) پس از شهرستانهای ایرانشهر و زاهدان رتبه سوم را در تخلیه منابع آب زیر زمینی استان در سال ۱۳۸۴ به خود اختصاص داده است .

این در حالی است که علاوه بر شهرستان زابل که به رغم تاثیرپذیری بالای خود از عوامل قهر آمیز اقلیمی – طبیعی خود  هم چون ” بادهای ۱۲۰ روزه” به عنوان پدیده ای ویران گر و قهر آشتی ناپذیر، پدیده طبیعی و ویران گر خشکسالی سالهای اخیر و وابستگی زاید الوصف خود به منابع آب سطح الاراضی و ” رودخانه هیرمند ” با تخلیه سالانه ۳.۵۴ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی    ( ۱۲ حلقه چاه نیمه عمیق ، ۶ حلقه چاه عمیق ، ۷ دهنه چشمه ، و تعداد ۴ رشته قنات ) دارای کم ترین میزان تخلیه از منابع آب زیرزمینی بوده است ، شهرستان کنارک با میزان۴۳.۸۶۵میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی خود حاصل از تعداد ۴۷۹ حلقه چاه نیمه عمیق ، ۱۱ حلقه چاه عمیق (۴۹۰ منبع ) و پس از آن شهرستان چابهار با تخلیه میزان ۵۰.۲۱ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی به کمک تعداد ۶۱۵ منبع ( تعداد ۵۹۴ حلقه چاه نیمه عمیق ، ۱۰ حلقه چاه عمیق و تعداد ۱۱ رشته قنات ) به ترتیب در  رده های دوم و سوم بعد از  شهرستان زابل کم ترین میزان برداشت و تخلیه آب از منابع آب زیر زمینی استان در سال ۱۳۸۴ رابه خود اختصاص داده اند .

مراتع :

حدود ۳/۵ درصد از مساحت استان یعنی حدود یک میلیون هکتار را جنگلهای گرمسیری تنک و خیلی تنک در برمی گیرد که قابل مقایسه با جنگلهای شمال یا حتی غرب کشور نیست . اما گونه های مقاوم و سازگار درسطح وسیع پراکنده می باشند و ترکیب گونه های جنگلی به تبع تغییرات آب و هوایی متفاوت می باشد.

مهمترین گونه های آن عبارتند از : چش – گز روغنی – حرا – کهور ایرانی – بنه یا بادام کوهی

سطح کل مراتع استان ۱۰۲۵۰۰۰۰ هکتار ( ۵۵% مساحت استان ) می باشد که مجموع علوفه خشک آن در شرایط نرمال ۶۴۵۱۰۰ تن برآورد گردیده است .

از بهترین مراتع استان می توان به مراتع حاشیه کوه تفتان ، بزمان ، جازموریان ، هامون سیستان ، اشاره نمود . این استان به لحاظ تنوع اقلیمی زیستگاه و محل رویش بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی است که حدود ۷۰ گونه آن ارزش دارویی دارد .

بطور کلی ۲۴ کانون بحرانی فرسایش بادی در سطح استان شناسایی شده که مجموع سطوح آن درسطح استان برابر ۱۱۰۷۳۵۱.۵هکتار است که ۳۱۶۰۷۶.۵ هکتار آن دارای شدت زیاد ۶۳۴۳۱۹ هکتار دارای شدت متوسط و ۱۵۶۹۵۶ هکتار دارای شدت کم هستند.

کمی نزولات جوی ، درجه حرارت بالا ، رطوبت نسبی اندک ، پوشش گیاهی فقیر و میزان فرسایش آبی و بادی زیاد از جمله عوامل اصلی بیابانی بودن استان هستند . بادهای ۱۲۰ روزه سیستان عامل اصلی فرسایش بادی و حرکت ماسه های روان در مناطق شهرستانهای زابل و زهک می باشد.

مساحت جنگلهای استان سیستان و بلوچستان بالغ بر ۱۰۰۰۰۰۰ هکتار ، مساحت مراتع حدود ۱۰۲۵۰۰۰۰ هکتار و بیابانهای استان برابر با ۴۹۸۲۰۹۱ هزار هکتار بوده که به شرح جدول زیر آمده است.

مآخذ:  امور آب استان

مآخذ: منابع طبیعی استان

مآخذ:سازمان جهاد کشاورزی