دامداری

براساس سرشماری سال ۸۷ عشایر استان دارای ۹۰۶۹۰۷ راس ( ۷۹۲۹۴۰  واحد دامی )  دام سبک و سنگین بوده اند .

براساس اطلاعات موجود خانوارهای عشایر دارای ۸۷۹۱۶۶ راس دام سبک بوده اند . سرانه دام کوچک خانوارهای عشایر حدود ۴۶.۳ راس بوده که نسبت به سرانه دام کوچک خانوارها در سال ۷۷ ( ۸۷ راس ) حدود  ۴۷  درصد کاهش داشته که خشکسالی های ۱۰ سال گذشته یکی از مهمترین عوامل آن بوده است . تعداد دام عشایر استان در سر شماری ۱۳۷۷ بالغ بر  ۱۳۴۰۰۰۰ واحد دامی بوده است. از طرف دیگر نسبت سهم دام عشایر استان ۲۰ درصد از کل دام استان میباشد و عشایر استان ۴۴.۹  درصد از دام سبک استان را در اختیار دارند.

با ملاحظه تعداد و ترکیب دامهای عشایر به خصوص در فاصله دو سرشماری ۷۷ تا ۸۷ تاثیر خشکسالی کاملا مشهود     می باشد . از طرف دیگر نوع کوچ عشایر استان که در بخش شمالی در چند سال گذشته متوقف شده و در بخش بلوچستان نیز بیبشتر شکل رمه گردانی به خود گرفته است .

مراتع در نظام دامداری عشایر موثر بوده و البته علت اصلی آن مشکلات موجود در تامین علوفه و مراتع آسیب دیده از خشکسالی می باشد .

براساس آخرین گزارشها کل مراتع استان ۱۰۲۵۰ هزار هکتار برآورد شده که تنها ۱ میلیون هکتار آن را مراتع مناسب تشکیل داده و مابقی متوسط و عمدتا ضعیف می باشد.

عشایر استان تقریبا از ۸ میلیون هکتار از این مراتع بهره برداری می نمایند . البته این بدان معنا نیست که همه این سطح در اختیار تنها عشایر است .

تقسیم بندیهای مرتعی عمدتا عرفی و در محدوده سامانه عرفی طوایف و تیره ها می باشد . بر اساس آخرین آمار ارائه شده از ۵۳۴۹۴۶۵  واحد دامی استان ۳۹۹۳۲۳۴  واحد دامی متکی به مراتع و باقیمانده پس چر مزارع می باشد (۷۳ درصد ) که با توجه به تولید مراتع و مزارع تنها ۱۸۸۰۰۰۰ یعنی ۴۸ درصد این میزان می توانند از این تابع برخوردار باشند و مابقی به نوعی دام مازاد تلقی می شوند (۲۱۰۰۷۲۳۶ واحد دامی یا ۵۲ درصد )

همانگونه که اشاره شد عشایر استان از ۸۰ درصد مراتع بهره برداری می نمایند اما به دلیل شباهت زیاد نوع معیشت خانوارهای عشایری به خصوص در بخش بلوچستان امکان ارائه آمار میزان مراتع عشایری وجود ندارد . از طرف دیگر در اسناد منابع طبیعی نیز خانوارهای عشایری و روستایی تفکیک شده و در طرحهای ممیزی به صورت کل آورده شده اند.

از کل وسعت مراتع استان (۱۰۲۵۰۰۰۰ هکتار ) مراتع ییلاقی دارای وسعتی معادل ۱۰۵۰۰۰۰ هکتار با تولید ۱۵۰ کیلو گرم در هکتار و تولیدی به میزان ۸۶۶۲۵  تن TDN می باشد . مراتع قشلاقی دارای سطحی معادل ۹۲۰۰۰۰۰ هکتار با تولید متوسط ۵۳ کیلو گرم در هکتار و تولید ۲۶۸۱۸۰  تن TDN  می باشد که این میزان تولید مرتع جوابگوی ۱۵۴۲۰۰۰ واحد دامی خواهد بود .

جمعیت انسانی دارای دام سبک در دو بخش روستایی و عشایری به تعداد ۱۰۷۶۰۶ خانوار برآورد شده که از این تعداد ۹۲۱۹ خانوار در بخش مراتع ییلاقی و ۹۸۳۸۷ خانوار در بخش مراتع قشلاقی هستند که بخش عمده علوفه دام خود را از مرتع تامین می کنند . و این میزان حدود ۵.۵ برابر جمعیت بهره بردار مطلوب می باشد .

اندازه اقتصادی مرتع معادل ۵۳۰ هکتار و تعداد واحد دامی مورد نیاز هر خانوار ۲۳۰ واحد دامی منظور شده است .

در سالهای اخیر تغییر کاربری مراتع و گسترش سکونتگاههای شهری و روستایی و … حجم قابل توجهی از مراتع را از دسترسی بهره برداران خارج کرده است .

طبق جدول فوق در مقطع آماری ۱۳۷۷ عشایر استان  ۶.۲   درصد از تعداد دام عشایر کل کشور را به خود اختصاص داده است که این رقم برای سال ۱۳۸۷ حدود ۴  درصد  بوده است . این در حالی است که در سال ۱۳۸۷ تعداد دام استان   ۹۰۶۹۰۷ راس بوده که عشایر با داشتن ۷۹۲۹۴۰  واحد دامی ۳۸.۷  درصد از دام استان رابه خود اختصاص داده است .

همانگونه که ملاحظه می شود دام سبک عشایر استان در سال ۷۷ دارای سرانه۸۷  راس بوده که در سال ۸۷ به ۴۶ راس کاهش پیدا کرده و این تاثیر خشکسالی و استمرار آن را در جامعه عشایری بیشتر نمایان می سازد . در مورد دام سنگین نیز در سال ۱۳۷۷ سرانه دام خانوار ۱.۲ راس بوده که این سرانه  در سال ۱۳۸۷  به یک راس کاهش پیدا کرده است . در مورد شتر این استان با تعداد ۵۳۴۵۲   نفر شتر رتبه اول را داراست که از این مقدار ، عشایر با داشتن حدود ۱۵۵۴۴ نفر شتر نیز در بین عشایر کشور رتبه اول راداشته و حدود ۳۵ درصد شتر عشایر کشور را در سال ۸۷ به خود اختصاص داده است .

سرانه دام عشایر استان:   ۴۲ واحددامی

درصد دام عشایر نسبت به دام استان :   ۱۵.۶ درصد

سرانه دام عشایر کشور:   ۱۱۰   واحددامی

مقایسه ( تفاوت ) بین سرانه دام استان با کل کشور :     ۶۰ درصد     ۶۶ واحد دامی

 باتوجه به هزینه های کم پرورش شتر و نیز تطابق معیشتی این حیوان با وضعیت اقلیمی استان ضرورت  برنامه ریزی برای ساماندهی این دام در برنامه راهبردی توسعه عشایر استان قابل توجه می باشد .

از نظر ترکیب دام با توجه به شرایط جغرافیایی استان در مناطق شمالی بیشتر گوسفند و در مناطق مرکزی و جنوبی بیشتر بز ترکیب گله را تشکیل می دهد . نژاد دام سبک استان بلوچی بوده و اخیرا نژادهای تالیا ( بز پاکستانی ) نیز در حال رواج می باشد .

بررسی تولیدات مناطق عشایری استان :

در جامعه عشایری استان تولید فراورده های دامی به عنوان تولید عمدتا مطرح است و وسیله اصلی تولید دام می باشد. این موضوع در روستاهای استان فراورده های زراعی را شامل می شود . و وسیله اصلی تولید زمین است . مرتع نقش حیاتی در تولید عشایر داشته و شیوه های تولید عمدتا سنتی و غیر پیشرفته می باشد .

با توجه به اطلاعات موجود در جداول مقدار تولید گوشت جامعه عشایری استان در سال ۱۳۷۷ به میزان  ۴۹۵۸.۷   تن و در سال ۱۳۸۷ به میزان ۳۳۸۲.۱  تن بوده که ۳۱.۸  درصد کاهش داشته است .

مقدار تولید شیر نیز از  ۵۲۹۵۸.۶  تن در سال ۱۳۷۷ به  ۳۹۵۲۷.۴  تن در سال ۱۳۸۷ کاهش پیدا کرده است .

شیلات :

تغییر الگوی تغذیه خانوارهای شهری و روستایی و استفاده بیشتر از گوشت سفید ( ماهی ) جهت جلوگیری از بسیاری از بیماریها در مناطق عشایری هم توسعه یافته بطوری که با حمایت اداره کل امور عشایر استان ، در اکثر مناطق عشایری که از آب چشمه و قنات یا حتی چاه کشاورزی استفاده می کنند. امکانات ساخت استخرهای ذخیره آب دو منظوره ( ذخیره آب جهت کشاورزی و باغداری و پرورش ماهی) فراهم شده و در چند سال  اخیر بیش از ۱۸۱۰۰ متر مکعب استخر ذخیره آب در بیش از ۱۴۰ نقطه عشایری احداث یا دردست احداث میباشند که با کمک اداره کل شیلات امکان ماهی دار کردن استخرها و پرورش ماهی های سرد آبی صورت می گیرد .

از نظر استفاده از دریای جنوب عشایر استان در مناطق عشایری  بخشی از فعالیتها را از طریق صیادی دنبال میکنند که توسعه فعالیتهای صیادی  از طریق تشکیل شرکتهای تعاونی صیادی و خرید لنچ میتوانند جزو فعالیتهایشان باشد.

طیور :

هر چند در دهه های اخیر، با رشد جامعه شهری و افزایش جمعیت امکان نگهداری ماکیان در کنار خانوارها محدود شده ولی در جامعه روستایی و خصوصاً عشایری ماکیان هیچگاه ازکنار خانوارها حذف نشده و در بعضی مراحل افزایش یافته اند.

با توجه به افزایش قیمت گوشت در کشور و توصیه پزشکان به مصرف گوشت سفید ، اداره کل امور عشایر استان برآن شد تا با یک سیاست صحیح نسبت به افزایش درآمد خانوارها از پرورش و فروش ماکیان و حتی مصرف گوشت آنان به تغذیه صحیح خانوارهای عشایری کمک نماید .

درسالهای اخیر خرید و توزیع جوجه مرغ بومی از پروژه های مستمر اداره کل امور عشایر استان بوده بطوریکه با تهیه جوجه مرغهای کوچک و توزیع آنان درمیان خانوارهای عشایر بصورت مشارکتی و یارانه ای ، کمک بسیار مهمی جهت افزایش درآمد خانوارها از فروش مرغهای پرورش یافته و فروش تخم مرغ و … صورت گرفت .

اجرای این پروژه از اواخر سال ۷۹ با توزیع ۵۰۰۰ قطعه در بین ۱۷۰ خانوار آغاز و با توجه به تقاضای خانوارها این رقم درسال ۸۷ به ۲۳۰۰۰ قطعه جوجه رسید که حدوداً بین ۸۰۰ خانوار توزیع گردید.